چله کشی فرش چیست؟ در بافت فرش‌های دستبافت، اصطلاحات و مراحل متنوعی وجود دارند که هر یک نقشی کلیدی در کیفیت و زیبایی نهایی فرش دارند. یکی از این مراحل که کمتر مورد توجه عموم قرار گرفته است، چله‌کشی است. در این مقاله قصد داریم به‌طور مفصل به این فرآیند و تفاوت آن با دارکشی بپردازیم. برخلاف دارکشی که در پایان بافت فرش و برای اصلاح مشکلات احتمالی انجام می‌شود، چله‌کشی در ابتدای کار و پیش از شروع بافت انجام می‌گیرد. هدف اصلی چله‌کشی ایجاد بستری استوار و منظم برای فرش که بر کیفیت نهایی تأثیر بسزایی دارد.
چله‌کشی چیست و چه انواعی دارد؟
چله‌کشی یکی از ابتدایی‌ترین مراحل تولید فرش دستبافت است که مستقیماً بر کیفیت و دوام فرش اثر می‌گذارد. در این فرآیند، نخ‌های چله به صورت موازی و با کشش یکسان بر روی دار قالی کشیده می‌شوند و نقش مهمی در نگهداری گره‌های فرش دارند. چله‌ها معمولاً از جنس پنبه، پشم یا ابریشم انتخاب می‌شوند و بسته به نوع فرش و طرح آن تعداد تارها مشخص می‌شود. نکته حائز اهمیت در این فرآیند این است که چله‌کشی باید به‌صورت کاملاً متقارن و با دقت بالایی انجام شود تا در مراحل بعدی بافت به مشکلاتی همچون ناهماهنگی و عدم استحکام فرش مواجه نشویم.
روش‌های مختلفی برای چله‌کشی وجود دارد که در هر یک از آن‌ها اصول خاصی رعایت می‌شود. سه روش اصلی عبارتند از چله‌کشی ترکی، فارسی و ترکیبی. در روش ترکی، دو نفر به صورت همزمان و مستقیم روی دار قالی چله‌کشی می‌کنند که این روش نیاز به تمرکز و دقت بالایی دارد. در مقابل، روش فارسی به این صورت است که چله‌ها ابتدا روی زمین آماده شده و سپس به دار منتقل می‌شوند. روش ترکیبی نیز از مزایای هر دو روش بهره می‌برد و به افزایش سرعت و سهولت کار کمک می‌کند.
چله‌کشی ترکی:
در روش چله‌کشی ترکی، دو نفر همزمان روی دار قالی کار می‌کنند و نخ‌های چله را به شکل منظم و دقیق از روی زهوار عبور می‌دهند. در این روش، تسلط بیشتر بافنده به فرش تضمین می‌شود، چرا که نخ‌های چله به‌طور متوازن و با کشش یکسان چیده می‌شوند.
چله‌کشی فارسی:
این روش شامل کشیدن نخ‌های چله روی زمین است که پس از آماده‌سازی به دار منتقل می‌شوند. در این روش از سه میله برای چیدمان نخ‌ها استفاده می‌شود که کشش نخ در این حالت کمتر از روش ترکی است.
چله‌کشی ترکیبی:
روش ترکیبی به دلیل استفاده از مزایای هر دو روش ترکی و فارسی، در بسیاری از کارگاه‌های فرشبافی محبوب است. در این روش از دار ترکی استفاده می‌شود اما چله‌کشی مانند روش فارسی روی زمین انجام می‌گیرد.
دارکشی چیست و چه کاربردی دارد؟
دارکشی فرآیندی است که پس از اتمام بافت فرش برای اصلاح نواقص احتمالی همچون کجی و ناهماهنگی در لبه‌ها انجام می‌شود. این مشکلات ممکن است بر اثر شانه‌زنی نادرست، مواد اولیه بی‌کیفیت، یا حتی شستشوی ناصحیح به وجود بیاید. در دارکشی، فرش روی سطحی صاف قرار می‌گیرد و با استفاده از دستگاه‌های مخصوص نخ‌های فرش کشیده و به حالت مطلوب برگردانده می‌شوند. این فرآیند به حفظ زیبایی و شکل فرش پس از بافت کمک می‌کند.
انواع دارکشی
دارکشی به سه روش اصلی انجام می‌شود: لولایی، پرسی، و قلاب‌کش. در روش لولایی، فرش روی الوارهای چوبی میخکوب شده و سپس به وسیله دستگاه به تدریج کشیده می‌شود. در روش پرسی که نسبت به روش لولایی جدیدتر است، از دستگاه‌های فلزی استفاده می‌شود و عملیات کشش فرش به صورت ایستاده انجام می‌گیرد. روش قلاب‌کش نیز با استفاده از میلگردهای فلزی و گره‌زدن دسته‌های فرش به شکلی خاص انجام می‌شود.
اهمیت چله‌کشی و دارکشی در فرش‌های دستبافت
چله‌کشی و دارکشی از مراحل حساس و تخصصی در تولید و نگهداری فرش‌های دستبافت هستند. هر دو فرآیند به افزایش دوام، کیفیت و زیبایی فرش کمک می‌کنند. به همین دلیل، انتخاب روش مناسب برای چله‌کشی و انجام دارکشی صحیح می‌تواند تأثیر مستقیمی بر مرغوبیت و طول عمر فرش داشته باشد.
با توجه به اهمیت این دو فرآیند در تولید فرش‌های دستبافت، شناخت دقیق و استفاده از روش‌های صحیح می‌تواند به حفظ ارزش و زیبایی فرش‌های نفیس دستبافت کمک کند.
تفاوت‌های چله پشم و ابریشم در بافت فرش
چله‌کشی با استفاده از نخ‌های مختلف مانند پشم و ابریشم تأثیر زیادی بر کیفیت و ظاهر نهایی فرش دستبافت دارد. هر یک از این دو ماده، ویژگی‌ها و مزایای خاص خود را دارند که در ادامه به تفاوت‌های اصلی بین چله پشم و ابریشم اشاره می‌کنیم:
۱. جنس و استحکام
چله پشمی: پشم به‌طور کلی نرم‌تر و انعطاف‌پذیرتر است، اما به اندازه نخ‌های ابریشمی استحکام و دوام بالایی ندارد. چله‌های پشمی برای فرش‌های با تراکم کمتر و فرش‌های سنتی که در آن‌ها استحکام چله کمتر مورد نیاز است، مناسب‌ترند.
چله ابریشمی: ابریشم بسیار محکم، نازک و ظریف است. این نوع چله استحکام بیشتری دارد و باعث می‌شود فرش مقاومت بالاتری در طول زمان داشته باشد. ابریشم برای فرش‌های ظریف و هنری با تراکم بالا، به‌ویژه در فرش‌های نفیس و فرش‌های ریزبافت مورد استفاده قرار می‌گیرد.
۲. ظرافت و کیفیت نهایی
چله پشمی: به دلیل ضخامت و نرمی نخ‌های پشمی، فرش‌های با چله پشم معمولاً ضخیم‌تر و زمخت‌تر به نظر می‌رسند. این نوع چله بیشتر در فرش‌های سنتی یا فرش‌هایی که به استحکام کمتری نیاز دارند، به کار می‌رود.
چله ابریشمی: نخ‌های ابریشمی بسیار نازک‌تر و براق‌تر هستند، به همین دلیل فرش‌هایی که با چله ابریشمی بافته می‌شوند ظرافت و لطافت بیشتری دارند. همچنین این نوع چله به فرش‌ها جلوه‌ای بسیار زیبا و ارزشمند می‌بخشد.
۳. دوام و ماندگاری چله کشی فرش چیست؟
چله پشمی: پشم به‌طور طبیعی مقاومت کمتری نسبت به ابریشم دارد و ممکن است در طول زمان تحت تأثیر رطوبت و عوامل محیطی، زودتر فرسوده شود.
چله ابریشمی: ابریشم به دلیل استحکام بالاتر، مقاومت بهتری در برابر فرسودگی دارد و در مقایسه با چله‌های پشمی، دوام و ماندگاری بیشتری را ارائه می‌دهد.
۴. قیمت و ارزش
چله پشمی: نخ‌های پشمی نسبت به ابریشم ارزان‌تر هستند و برای فرش‌های عمومی و پرمصرف گزینه مقرون به‌صرفه‌تری به حساب می‌آیند.
چله ابریشمی: ابریشم ماده‌ای گران‌قیمت است و استفاده از آن در چله‌کشی فرش باعث افزایش ارزش و قیمت نهایی فرش می‌شود. فرش‌های با چله ابریشم به دلیل ظرافت و کیفیت بالاتر، اغلب به‌عنوان فرش‌های لوکس و نفیس شناخته می‌شوند.
۵. وزن و ضخامت فرش
چله پشمی: به دلیل ضخامت و وزن نخ پشم، فرش‌های بافته‌شده با این نوع چله سنگین‌تر و ضخیم‌تر هستند.
چله ابریشمی: ابریشم بسیار سبک‌تر و نازک‌تر از پشم است، بنابراین فرش‌هایی که با چله ابریشمی بافته می‌شوند، نازک‌تر و سبک‌تر هستند.
۶. بافت و پیچیدگی کار
چله پشمی: نخ پشمی به دلیل ضخامت خود بافت فرش را ساده‌تر می‌کند، اما نمی‌تواند به اندازه ابریشم جزئیات دقیق و پیچیده‌تری را در فرش ایجاد کند.
چله ابریشمی: نخ ابریشمی به دلیل نازکی و ظرافت، امکان بافت طرح‌های پیچیده و ظریف را فراهم می‌کند و در نتیجه فرش‌هایی با طرح‌های دقیق‌تر و پیچیده‌تر به وجود می‌آیند.
فرق چله‌های ترکی چیست؟
چله‌کشی ترکی یک روش رایج و مهم در بافت فرش است که بیشتر در مناطق ترک‌نشین ایران و کشورهایی مانند ترکیه و آذربایجان استفاده می‌شود. این نوع چله‌کشی به دلیل دقت بالا و نظم خاصی که در آن به کار می‌رود، محبوبیت زیادی دارد. اما در مورد چله‌های ترکی، چند نوع متفاوت وجود دارد که هر کدام ویژگی‌های خاص خود را دارند:
۱. چله‌کشی ترکی سنتی:
در این روش، دو نفر به‌طور همزمان بر روی دار قالی کار می‌کنند. نخ‌های چله از زیر و روی یک میله (زهوار) عبور داده می‌شوند. یکی از افراد نخ را از زیر یا روی زهوار عبور داده و نفر دوم در طرف دیگر آن را دریافت می‌کند و دوباره به نفر اول برمی‌گرداند. در نتیجه نخ‌های چله به‌صورت کاملاً منظم و با فاصله‌ی یکسان کشیده می‌شوند.
ویژگی‌ها:
این روش به دقت و هماهنگی دو نفر نیاز دارد.
باعث می‌شود بافنده تسلط بیشتری بر روی بافت داشته باشد.
نخ‌های چله به صورت موازی و با استحکام کششی یکسان روی دار قرار می‌گیرند.
۲. چله کشی ترکی با میله:
در این نوع چله‌کشی، برای ایجاد نظم و فاصله‌ی یکسان در نخ‌ها، از میله‌هایی به‌عنوان راهنما استفاده می‌شود. این میله‌ها در دو طرف دار قرار می‌گیرند و نخ‌های چله از میان آن‌ها عبور داده می‌شوند. این روش نیز به‌دقت بالایی نیاز دارد و بیشتر در فرش‌های با تراکم بالا استفاده می‌شود.
ویژگی‌ها:
میله‌ها به نگهداری فاصله یکسان بین نخ‌ها کمک می‌کنند.
برای فرش‌هایی با تراکم و طرح‌های پیچیده مناسب است.
دقت در این روش بسیار حیاتی است تا نخ‌ها به درستی چیده شوند.
۳. چله کشی ترکی با دستگاه (ترکیبی):
این نوع چله‌کشی ترکی، ترکیبی از روش‌های سنتی و استفاده از دستگاه‌های مدرن است. به جای استفاده از دست و میله‌ها برای کشیدن نخ‌های چله، دستگاه‌های مخصوصی طراحی شده‌اند که نخ‌ها را به‌صورت کاملاً دقیق و منظم بر روی دار قرار می‌دهند.
ویژگی‌ها:
سرعت بالاتری نسبت به روش‌های دستی دارد.
دقت در چله‌کشی حفظ می‌شود، اما زمان و نیروی انسانی کمتری مصرف می‌شود.
برای تولیدات صنعتی و فرش‌هایی با تراکم بالا کاربرد بیشتری دارد.
تفاوت‌های اصلی در چله‌های ترکی:
روش سنتی: نیاز به دو نفر دارد و به‌طور کامل دستی انجام می‌شود. به دقت و هماهنگی زیادی نیاز است و برای فرش‌های سنتی و دستبافت رایج است.
روش با میله: نظم و استحکام بیشتری به نخ‌ها می‌دهد و بیشتر برای فرش‌های ظریف و پیچیده استفاده می‌شود.
روش ترکیبی با دستگاه: سرعت و دقت بالاتری دارد و مناسب برای تولیدات صنعتی‌تر است، اما ممکن است از نظر کیفیت و هنری کمی با روش‌های کاملاً دستی متفاوت باشد.
جمع‌بندی:
چله‌کشی یکی از مهم‌ترین مراحل اولیه در تولید فرش‌های دستبافت است که تأثیر مستقیمی بر کیفیت و استحکام فرش دارد. در این فرآیند، نخ‌های چله به‌طور منظم و با کشش یکسان بر روی دار قالی چیده می‌شوند تا بستری مناسب برای بافت گره‌ها فراهم شود. چله‌کشی می‌تواند به روش‌های مختلف مانند ترکی، فارسی یا ترکیبی انجام شود و انتخاب درست آن بر زیبایی و دوام فرش تأثیرگذار است. برای راهنمایی بیشتر با قالیشویی جماران تماس بگیرید.
سوالات متداول در مورد چله کشی فرش چیست؟
۱. چله‌کشی در فرش دستبافت چیست؟
چله‌کشی مرحله‌ای است که در آن نخ‌های چله به صورت منظم و با کشش یکسان روی دار قالی قرار می‌گیرند تا بستر بافت فرش فراهم شود.
۲. چله‌کشی ترکی چه تفاوتی با چله‌کشی فارسی دارد؟
در چله‌کشی ترکی، دو نفر به صورت همزمان نخ‌های چله را روی دار می‌چینند، در حالی که در چله‌کشی فارسی نخ‌ها ابتدا روی زمین آماده و سپس به دار منتقل می‌شوند.
۳. چه نوع نخ‌هایی برای چله‌کشی استفاده می‌شود؟
برای چله‌کشی از نخ‌های پنبه‌ای، پشمی یا ابریشمی استفاده می‌شود که هر کدام ویژگی‌های خاصی از نظر استحکام و زیبایی به فرش می‌بخشند.
